लिंग पुराण : ययातिपुत्र यदुके वंशका वर्णन | Linga Purana: Description of the dynasty of Yayatiputra Yaduke
लिंग पुराण [ पूर्वभाग ] अड़सठवाँ अध्याय
ययातिपुत्र यदुके वंश का वर्णन
सूत उवाच
यदोर्वशं प्रवक्ष्यामि ज्येष्ठस्योत्तमतेजसः ।
सङ्क्षेपेणानुपूर्व्याच्च गदतो मे निबोधत ॥ १
यदोः पुत्रा बभूवुर्हि पञ्च देवसुतोपमाः।
सहस्त्रजित्सुतो ज्येष्ठो क्रोष्टुनर्नीलोऽजको लघुः ॥ २
सहस्त्रजित्सुतस्तद्वच्छतजिन्नाम पार्थिवः ।
सुताः शतजितः ख्यातास्त्रयः परमकीर्तयः ॥ ३
हैहयश्च हयश्चैव राजा वेणुहयश्च यः।
हैहयस्य तु दायादो धर्म इत्यभिविश्रुतः ॥ ४
तस्य पुत्रोऽभवद्विप्रा धर्मनेत्र इति श्रुतः ।
धर्मनेत्रस्य कीर्तिस्तु सञ्जयस्तस्य चात्मजः॥ ५
सञ्जयस्य तु दायादो महिष्मान्नाम धार्मिकः ।
आसीन्महिष्मतः पुत्रो भद्रश्रेण्यः प्रतापवान् ॥ ६
भद्रश्रेण्यस्य दायादो दुर्दमो नाम पार्थिवः।
दुर्दमस्य सुतो धीमान् धनको नाम विश्रुतः ॥ ७
धनकस्य तु दायादाश्चत्वारो लोकसम्मताः ।
कृतवीर्यः कृताग्निश्च कृतवर्मा तथैव च ॥८
कृतौजाश्च चतुर्थोऽभूत्कार्तवीर्यस्ततोऽर्जुनः।
जज्ञे बाहुसहस्त्रेण सप्तद्वीपेश्वरोत्तमः ॥ ९
तस्य रामस्तदा त्वासीन्मृत्युनर्नारायणात्मकः।
तस्य पुत्रशतान्यासन् पञ्च तत्र महारथाः ॥ १०
कृतास्त्रा बलिनः शूरा धर्मात्मानो मनस्विनः।
शूरश्च शूरसेनश्च धृष्टः कृष्णस्तथैव च ॥ ११
जयध्वजश्च राजासीदावन्तीनां विशां पतिः ।
जयध्वजस्य पुत्रोऽभूत्तालजङ्गो महाबलः ॥ १२
शतं पुत्रास्तु तस्येह तालजङ्घाः प्रकीर्तिताः ।
तेषां ज्येष्ठो महावीर्यो वीतिहोत्रोऽभवन्नृपः ।। १३
वृषप्रभृतयश्चान्ये तत्सुताः पुण्यकर्मणः ।
वृषो वंशकरस्तेषां तस्य पुत्रोऽभवन्मधुः ॥ १४
मधोः पुत्रशतं चासीद् वृष्णिस्तस्य तु वंशभाक्।
वृष्णेस्तु वृष्णयः सर्वे मधोर्वै माधवाः स्मृताः ।
यादवा यदुवंशेन निरुच्यन्ते तु हैहयाः ॥ १५
तेषां पञ्चगणा होते हैहयानां महात्मनाम् ॥ १६
वीतिहोत्राश्च हर्याता भोजाश्चावन्तयस्तथा।
शूरसेनास्तु विख्यातास्तालजङ्घास्तथैव च ॥ १७
शूरश्च शूरसेनश्च वृषः कृष्णस्तथैव च।
जयध्वजः पञ्चमस्तु विख्याता हैहयोत्तमाः ॥ १८
शूरश्च शूरवीरश्च शूरसेनस्य चानघाः।
शूरसेना इति ख्याता देशास्तेषां महात्मनाम् ॥ १९
वीतिहोत्रसुतश्चापि विश्रुतोऽनर्त इत्युत।
दुर्जयः कृष्णपुत्रस्तु बभूवामित्रकर्षणः ॥ २०
पुत्र क्रोष्टोश्च शृणु राजर्षेर्वशमुत्तमपौरुषम् ।
यस्यान्वये तु सम्भूतो विष्णुवृष्णिकुलोद्वहः ॥ २१
क्रोष्टोरेकोऽभवत्पुत्रो वृजिनीवान् महायशाः ।
तस्य पुत्रोऽभवत्स्वाती कुशंकुस्तत्सुतोऽभवत् ।। २२
अथ प्रसूतिमिच्छन् वै कुशंकुः सुमहाबलः ।
महाक्रतुभिरीजेऽसौ विविधैराप्तदक्षिणैः ॥ २३
जज्ञे चित्ररथस्तस्य पुत्रः कर्मभिरन्वितः ।
अथ चैत्ररथो वीरो यज्वा विपुलदक्षिणः ॥ २४
शशबिन्दुस्तु वै राजा अन्वयाद् व्रतमुत्तमम्।
चक्रवर्ती महासत्त्वो महावीयों बहुप्रजः ॥ २५
शशबिन्दोस्तु पुत्राणां सहस्त्राणामभूच्छतम्।
शंसन्ति तस्य पुत्राणामनन्तकमनुत्तमम् ॥ २६
अनन्तकात्सुतो यज्ञो यज्ञस्य तनयो धृतिः ।
उशनास्तस्य तनयः सम्प्राप्य तु महीमिमाम् ॥ २७
आजहाराश्वमेधानां शतमुत्तमधार्मिकः ।
स्मृतश्चोशनसः पुत्रः सितेषुनांम पार्थिवः ॥ २८
मरुतस्तस्य तनयो राजर्षिर्वंशवर्धनः ।
वीरः कम्बलबर्हिस्तु मरुतस्यात्मजः स्मृतः ॥ २९
पुत्रस्तु रुक्मकवचो विद्वान् कम्बलबर्हिषः ।
निहत्य रुक्मकवचो वीरान् कवचिनो रणे ॥ ३०
धन्विनो निशितैर्बाणैरवाप श्रियमुत्तमाम्।
अश्वमेधे तु धर्मात्मा ऋत्विग्भ्यः पृथिवीं ददौ ॥ ३१
जज्ञे तु रुक्मकवचात्परावृत्परवीरहा।
जज्ञिरे पञ्च पुत्रास्तु महासत्त्वाः परावृतः ॥ ३२
रुक्मेषुः पृथुरुक्मश्च ज्यामघः परिघो हरिः।
परिघं च हरिं चैव विदेहेषु पिता न्यसत् ॥ ३३
रुक्मेषुरभवद्राजा पृथुरुक्मस्तदाश्रयात् ।
तैस्तु प्रव्राजितो राजा ज्यामघोऽवसदाश्रमे ॥ ३४
प्रशान्तः स वनस्थोऽपि ब्राह्मणैरेव बोधितः ।
जगाम धनुरादाय देशमन्यं ध्वजी रथी ॥ ३५
नर्मदातीरमेकाकी केवलं भार्यया युतः।
ऋक्षवन्तं गिरिं गत्वा त्यक्तमन्यैरुवास सः ॥ ३६
रुक्मकवचसे शत्रुवीरोंका संहार करनेवाला परावृत् उत्पन्न हुआ। [उस] परावृत्से पाँच महाशक्तिशाली पुत्र उत्पन्न हुए रुक्मेषु, पृथुरुक्म, ज्यामघ, परिध और हरि। पिताने परिध तथा हरिको विदेहदेशोंमें स्थापित किया। रुक्मेषु राजा हुआ और पृथुरुक्म उसके आश्रयमें रहने लगा। उन सबके द्वारा [राज्यसे] हटा दिया गया राजा ज्यामघ आश्रममें निवास करने लगा। ब्राह्मणोंने शान्त होकर वनमें निवास करनेवाले उस ज्यामघको ज्ञान प्रदान किया और ध्वजा तथा रथ धारण करनेवाला वह [अपना] धनुष लेकर दूसरे देशमें चला गया। अन्य लोगोंद्वारा त्यक्त वह ऋक्षवान् पर्वतपर जाकर अपनी भार्याके साथ नर्मदा नदीके तटपर अकेला निवास करने लगा ॥ ३२-३६॥
ज्यामघस्याभवद्भार्या शैब्या शीलवती सती।
सा चैव तपसोऽग्रेण शैब्या वै सम्प्रसूयत ॥ ३७
सुतं विदर्भ सुभगा वयःपरिणता सती।
राजपुत्रसुतायां तु विद्वांसौ क्रथकैशिकौ ॥ ३८
पुत्रौ विदर्भराजस्य शूरी रणविशारदौ।
रोमपादस्तृतीयश्च बभ्रुस्तस्यात्मजः स्मृतः ॥ ३९
सुतिस्तनयस्तस्य विद्वान् परमधार्मिकः ।
कैशिकस्तनयस्तस्मात्तस्माच्चैद्यान्वयः स्मृतः ॥ ४०
क्रथो विदर्भस्य सुतः कुन्तिस्तस्यात्मजोऽभवत् ।
कुन्तेर्वृतस्ततो जज्ञे रणधृष्टः प्रतापवान् ॥ ४१
रणधृष्टस्य च सुतो निधृतिः परवीरहा।
दशाहों नैधृतो नाम्ना महारिगणसूदनः ॥ ४२
दशार्हस्य सुतो व्याप्तो जीमूत इति तत्सुतः ।
जीमूतपुत्रो विकृतिस्तस्य भीमरथः सुतः ॥ ४३
अथ भीमरथस्यासीत्पुत्रो नवरथः किल।
दानधर्मरतो नित्यं सत्यशीलपरायणः ।। ४४
तस्य चासीद् दृढरथः शकुनिस्तस्य चात्मजः ।
तस्मात्करम्भः सम्भूतो देवरातोऽभवत्ततः ॥ ४५
देवरातादभूद्राजा देवरातिर्महायशाः ।
देवगभर्भीयमो जज्ञे यो देवक्षत्रनामकः ॥ ४६
देवक्षत्रसुतः श्रीमान् मधुर्नाम महायशाः।
मधूनां वंशकृद्राजा मधोस्तु कुरुवंशकः ॥ ४७
कुरुवंशादनुस्तस्मात्पुरुत्वान् पुरुषोत्तमः ।
अंशुर्जज्ञे च वैदर्थ्यां भगवत्यां पुरुत्वतः ॥ ४८
ऐक्ष्वाकीमवहच्यांशुः सत्त्वस्तस्मादजायत ।
सत्त्वात्सर्वगुणोपेतः सात्त्वतः कुलवर्धनः॥ ४९
प्रजीवत्येति वै स्वर्ग राज्यं सौख्यं च विन्दति ॥ ५१
॥ इति श्रीलिङ्गमहापुराणे पूर्वभागे वंशानुवर्णन नामाष्टषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६८ ॥
॥ इस प्रकार श्रीलिङ्ग महापुराणके अन्तर्गत पूर्वभागमें 'वंशानुवर्णन' नामक अड़सठवाँ अध्याय पूर्ण हुआ ॥ ६८ ॥
टिप्पणियाँ